Analiza pH i niezbędne zabiegi agrotechniczne

Głównym celem uprawy gleby jest stworzenie roślinie optymalnych warunków do jej wzrostu i rozwoju, czyli utrzymanie lub ponoszenie żyzności gleby. Na żyzność gleby składa się optymalny odczyn, co najmniej średnia zasobność w przyswajalne składniki, w miarę wysoka zawartość próchnicy i gruzełkowata struktura gleb. Uzyskanie i utrzymanie tych parametrów w okresie wielolecia gwarantuje wysokie i stabilne plony roślin.

Po zbiorze roślin należy pobrać z pola, przeciętnie co 4 lata, reprezentatywną próbkę gleby i wykonać w najbliższej Stacji Chemiczno – Rolniczej analizę dotyczącą ich odczynu i zasobności w fosfor, potas i magnez, niekiedy też w mikroelementy. Optymalny odczyn kształtuje się w dość szerokim zakresie pH, od 5,1 do 7, przy czym na glebach lżejszych jest to dolna granica, najlepiej w zakresie 5,5 – 6, podczas gdy na zwięźlejszych górna, w zakresie pH 6 – 7. Okres pożniwny jest najlepszy na wapnowanie gleb, chodzi o to, by po rozrzuceniu wapna na ściernisko, podczas kolejnych uprawek wprowadzić go i odkwasić głębsze warstwy profilu glebowego. Należy dodać, że właściwy odczyn jest podstawą tworzenia struktury gruzełkowatej gleb, gdyż wapń, magnez i próchnica są lepiszczem tworzącym gruzełki gleby. W takiej glebie są właściwe stosunki powietrzno – wodne, rozwijają się też pożyteczne, próchnicotwórcze mikroorganizmy.
W załączonej tabeli przedstawiono optymalne zakresy odczynu i zasobności gleb w fosfor, potas i magnez. Dolne zakresy liczb odnoszą się do gleb lżejszych, gdzie z reguły uprawia się rośliny o mniejszych wymaganiach glebowych i pokarmowych, a przy tym dające niższe plony. Z kolei na glebach zwięźlejszych, gdzie uprawia się bardziej wymagające rośliny i uzyskuje wyższe plony, pożądany jest wyższy zakres zasobności. Należy też mieć na uwadze fakt, że gleby zwięźlejsze mają bogatszy kompleks sorpcyjny, który umożliwia zatrzymywanie wnoszonych w nawozach składników: azotu w formie amonowej, potasu, magnezu, sodu i wapnia. Z takich gleb, praktycznie niewymywany jest też fosfor. Po uzyskaniu optymalnej zasobności, można liczyć na wysokie i stabilne w wieloleciu plony, zaś dawki nawozów ograniczyć do wymagań pokarmowych roślin, a nawet ich grup, np. podstawowych zbóż. Dla przykładu wymagania pokarmowe zbóż, czyli ilość składników pobieranych w przeliczeniu na 1 t ziarna wynosi: 22 – 28 kg azotu – N (najwięcej pszenica), 12 kg fosforu – P2O5, 22 – 30 kg potasu – K2O (najwięcej owies), 4 – 4,5 kg magnezu (MgO) i 3,5 kg siarki (S). Przy niższej zasobności gleby w określone składniki ich dawkę należałoby zwiększyć o 30 – 50%, ponad potrzeby pokarmowe. Z kolei przy wyższej zasobności, w podobnej skali obniżyć a nawet całkowicie zrezygnować ze stosowania składnika, będącego w dużym nadmiarze. Tak więc celem nawożenia jest zaspokojenie potrzeb pokarmowych uprawianych roślin, jak też doprowadzenie gleby do optymalnego odczynu i zasobności. Jest to na ogół proces wieloletni, trudny do realizacji w jednym roku. Należy przy tym mieć na uwadze fakt, że wnoszone w nawozach składniki nie są wykorzystywane w 100%, w najmniejszym stopniu fosfor (20 – 30%), zaś w największym azot (70 – 90%).
W naszym kraju nie wykonuje się na ogół analiz zasobności gleb w azot, bowiem jego zawartość ulega bardzo szybkim zmianom w glebie, zwłaszcza w okresie wegetacji roślin. Stąd dawki nawozów azotowych ustala się na podstawie wymagań pokarmowych roślin, przedplonu, przebiegu pogody, wyglądu roślin. Poza tym ustaloną dawkę tego składnika dzieli się zwykle na przedsiewną (w postaci mocznika, siarczanu amonu lub saletrzaku) oraz pogłówną (saletry, mocznik, saletrzak), wnoszoną niekiedy w kilku terminach, w tym dolistnie. Umożliwia to korektę dawek w trakcie wegetacji roślin, głównie na podstawie ich wyglądu, z korzyścią dla plonów i ich jakości, jak też ochrony środowiska.
Terminy wnoszenia nawozów organicznych i mineralnych należy wkomponować w system zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych pod poszczególne uprawy, przestrzegając podstawowych zasad. Nawozy organiczne (obornik, komposty) lepiej jest zastosować w okresie letnim (pod międzyplony) lub jesiennym, a nie wiosennym. Z kolei gnojowica i gnojówka, może też być wnoszona w okresie wiosennym, a nawet w trakcie wegetacji roślin. Na glebach lżejszych nawozy te powinny być stosowane w mniejszych dawkach, ale częściej (np. 20-30 t/ha obornika co 3 lata), niż na zwięźlejszych (30-40 t/ha, co 4 – 5 lat). Po wniesieniu powinny być jak najszybciej przyorane lub wymieszane z glebą. W roku kiedy planowane jest wapnowanie, lepiej nie stosować nawozów organicznych, a jeśli tak to w innych, oddalonych terminach,. Bardzo dobrym okresem do stosowania gnojowicy jest jej rozlew na pociętą i rozrzuconą na polu słomę, po czym należy wykonać niezbędne uprawki.
Przy stosowaniu nawozów mineralnych należy też przestrzegać kilku zasad. Podczas ustalania dawek poszczególnych składników należy uwzględnić wymagania pokarmowe roślin, zasobność gleby i dawkę przyswajalnych składników zawartą w nawozach organicznych. Nawozy fosforowe i potasowe powinny być stosowane przed uprawami jesiennymi, zarówno pod oziminy (najlepiej orkę siewną), jak też rośliny jare (pod orkę zimową). Na glebach lżejszych mogą też być wnoszone przed wiosennymi uprawkami, zwłaszcza potas. Nie należy natomiast stosować tych nawozów w wierzchnią warstwę, przed siewem nasion. Powodem jest znacznie gorsza przyswajalność, głównie fosforu, jak też niszczenie struktury gleby, która staje się zlewna i silnie zaskorupia się. Pogłówne wnoszenie nawozów fosforowych i potasowych (w trakcie wegetacji roślin) można tolerować, ale nie zalecać. Należy się wówczas liczyć, ze znacznie gorszym wykorzystaniem tych składników, zwłaszcza fosforu. Przy uprawie roślin w szerokich rzędach (kukurydza, okopowe) część nawozów może być stosowana łącznie z wysiewem nasion, niezbędne do tego są specjalne siewniki z aplikatorem nawozów, umożliwiające ich umieszczenie w odległości 5 – 8 cm z boku wysiewanych roślin oraz na podobną głębokość. Najczęściej w ten sposób stosowany jest fosforan amonu – do 200 kg/ha. Nawozy magnezowe i siarkowe lepiej podzielić i wysiać zarówno jesienią, jak też wiosną. Wniesienie całości w okresie jesiennym, zwłaszcza pod rośliny jare oraz na glebach lżejszych, może spowodować ich straty w wyniku wymywania. Do typowych nawozów magnezowo – siarkowych należy kizeryt oraz jednowodny siarczan magnezu. Zaleca się je w przeciętnej dawce 200 kg/ha, z tego 60 – 100 kg w okresie jesiennym. Składniki pokarmowe mogą też być wnoszone dolistnie. W tej formie można w dużym stopniu, a nawet całkowicie zaspokoić potrzeby pokarmowe roślin w mikroelementy. Przy wyraźnych objawach niedoboru, zaleca się też dolistne stosowanie makroelementów, głównie azotu i magnezu, niekiedy też fosforu, potasu i siarki.

Tabela. Pożądany odczyn (pH w 1 M KCl) i zasobność gleby w (mg/100 g) w przyswajalne formy fosforu (P2O5), potasu (K2O) i magnezu (Mg) w zależności od zwięzłości gleby, uprawianych roślin i uzyskiwanych plonów.