Bor odgrywa istotną rolę w uprawie buraka cukrowego, rzepaku, słonecznika, konopi, lnu, tytoniu i maku oraz ziemniaka, kalafiora, kapusty, selera czy pomidora. Wśród roślin bobowatych największe zapotrzebowanie na ten pierwiastek wykazuje lucerna, koniczyna, groch i bobik. W przypadku gatunków wrażliwych na niedobór tego pierwiastka poziom ich wrażliwości zwiększa się w fazie kwitnienia i dojrzewania nasion.
Bor w roślinach
Optymalne stężenie boru w wegetatywnych częściach roślin wynosi od 6 do 50 mg na kg suchej masy. Większe ilości boru występują w roślinach dwuliściennych niż w jednoliściennych. Pobranie boru przez buraka cukrowego w ciągu sezonu wegetacyjnego waha się w przedziale od 300 do 400 g z powierzchni hektara, a w przypadku rzepaku wynosi ono około 150 g z hektara. W liściach około 50-90% boru zgromadzonego jest w ścianach komórkowych, gdzie towarzyszy on między innymi wapniowi. Wykazano, że przy dobrym zaopatrzeniu roślin w wapń niedobór boru może ulegać spotęgowaniu.
Funkcje boru w roślinach
W roślinach bor uczestniczy w budowie ściany komórkowej, między innymi poprzez kontrolę włączania wapnia w struktury komórkowe oraz wpływa na syntezę pektyn i lignin. Reguluje aktywność auksyn oraz oddziałuje na pobieranie składników pokarmowych, co między innymi wynika z jego udziału w utrzymaniu integralności błon cytoplazmatycznych. Wpływa na kwitnienie roślin i zawiązywanie owoców poprzez oddziaływanie na wzrost łagiewki pyłkowej, żywotność ziaren pyłku oraz zawiązywanie kwiatów. Reguluje również syntezę i transport cukrów oraz oddziałuje na tworzenie kwasów nukleinowych, a także kontroluje metabolizm azotowy roślin.
Wpływ boru na plon i jakość roślin
Niedobór boru prowadzi do zakłócenia prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin, co w konsekwencji przekłada się na obniżenie plonu użytkowego oraz pogorszenie jego jakości. Niedostatek tego pierwiastka hamuje wzrost kukurydzy oraz wpływa na zaburzenia w kwitnieniu roślin prowadzące do deformacji kłosków w kolbie. W przypadku buraka cukrowego niedobór boru wiąże się z obniżeniem plonu korzeni oraz spadkiem zawartości cukru. Bor wpływa na przemiany i transport węglowodanów w rzepaku, co ma szczególne znaczenie w fazie kwitnienia roślin i dlatego w tym okresie najwyraźniej uwidaczniają się objawy niedoboru tego pierwiastka. W przypadku niedostatecznego zaopatrzenia rzepaku w bor dochodzi do zwiększenia ilości pędów bocznych, które nie zawierają łuszczyn, zmniejszenia liczby łuszczyn na pędach bocznych oraz ilości nasion w łuszczynie. W ziemniaku pierwiastek ten wpływa na plonowanie oraz parametry jakościowe bulw. Przy niedostatecznym zaopatrzeniu w bor dochodzi do pękania bulw oraz zwiększenia ich podatności na infekcje. Skutki niedoboru boru u roślin bobowatych ujawniają się obniżeniem plonowania i zimotrwałości roślin oraz pogorszeniem ich parametrów jakościowych, między innymi zmniejszeniem zawartości karotenu w lucernie czy białka w nasionach bobiku i grochu.
Objawy niedoboru boru
W przypadku niedoboru boru następuje zakłócenie prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Objawy uwidaczniają się na najmłodszych organach wegetatywnych i generatywnych (kwiatach, nasionach i owocach) oraz na organach zapasowych, między innymi na korzeniach spichrzowych buraka. Do charakterystycznych objawów niedoboru boru należy słabe kwitnienie roślin, opadanie kwiatów czy słabe wykształcenie nasion, co jest szczególnie widoczne w przypadku roślin bobowatych. Objawy niedoboru tego pierwiastka są szczególnie widoczne w sezonach wegetacyjnych charakteryzujących się długotrwałymi okresami suszy. Prowadzi to do wystąpienia choroby buraka zwanej zgorzelą liścia sercowego występującej najczęściej w czasie suchego i upalnego lata na przełomie lipca i sierpnia. Głównym objawem niedoboru boru jest słaby wzrost buraka oraz bardzo ciasne wyrastanie najmłodszych liści, które dodatkowo charakteryzują się podłużną budową. Może również dochodzić do wycieku syropowatej cieczy, a niekiedy więdnięcia całych roślin. W przypadku rzepaku niedobór boru objawia się chlorozą najmłodszych liści, przebarwieniami czerwono-fioletowymi pojawiającymi się na liściach starszych oraz zwijaniem obrzeży liści. W uprawie ziemniaka przy niedoborze tego pierwiastka dochodzi do karłowacenia roślin, więdnięcia końcówek korzeni oraz zmian kształtu blaszki liściowej.
Nadmiar boru
Nadmiar boru, zwłaszcza w początkowym okresie wzrostu roślin, może również niekorzystnie wpływać na ich wzrost i rozwój. Objawia się to między innymi bieleniem oraz brunatnieniem końców i brzegów liści starszych. Roślinami szczególnie wrażliwymi na nadmiar boru są zboża, a zwłaszcza jęczmień i pszenica. Dlatego też nie zaleca się stosowania łatwo rozpuszczalnych związków boru w uprawie roślin zbożowych.
