Plon bulw, w zależności od jego przeznaczenia (konsumpcja, sadzeniaki, przemysł) jest przechowywany przez okres od 6 (sadzeniaki) do 9−10 miesięcy (frytki, chipsy). Przechowywanie bulw przez tak długi okres, zachowując jednocześnie ich jakość, wymaga stworzenia odpowiednich warunków i ich właściwego przygotowania.
Powszechny brak profesjonalnych przechowalni sprawia, że około 60% zebranego plonu ziemniaków przechowywane jest w kopcach. W takich warunkach trudno jest monitorować stan zdrowotny bulw.
Składowanie ziemniaków w nieodpowiednich warunkach sprzyja ubytkom oraz stratom powodowanym przez choroby przechowalnicze. Do najgroźniejszych chorób powodujących straty w okresie przechowywania, zaliczyć możemy: zarazę ziemniaka, mokrą i suchą zgniliznę oraz zgnilizny mieszane. Ze względu na wzrost sprzedaży i konsumpcji ziemniaków mytych, rośnie też znaczenie chorób skórki (parch zwykły, parch srebrzysty, antraknoza oraz ospowatość bulw), które obniżają jakość oferowanego do sprzedaży towaru.
Zaraza ziemniaka
Sprawcą najgroźniejszej choroby ziemniaków jest Phytophthora infestans, organizm grzybopodobny, który powoduje zarazę ziemniaka. Do pierwszych zakażeń bulw dochodzi już w okresie wegetacji, kiedy zarodniki wnikają do ich wnętrza poprzez niewykształconą skórkę. Infekowanie bulw ułatwiają błędy agrotechniczne popełniane podczas sadzenia, obsypywania i ostatecznego formowania bulw. Dodatkowo czynnikami zwiększającymi ryzyko infekcji są: brak lub niewłaściwie prowadzona ochrona, nieodpowiednie przygotowanie bulw do zbioru, zbiór i przygotowanie do przechowywania.
Na powierzchni porażonych bulw tworzą się słabo zarysowane szarosine, lekko zapadnięte twarde plamy, które powiększają się w miarę rozwoju choroby. Na przekroju bulwy, tuż pod skórką, w miejscu infekcji widoczne jest rdzawe przebarwienie miąższu. Miąższ ten nie jest wyraźnie oddzielony od zdrowej części, lecz w odróżnieniu od rdzawej plamistości miąższu rozchodzi się nieregularnie w głąb. Porażone zarazą ziemniaka bulwy są często wtórnie infekowane przez grzyby z rodzaju Fusarium lub bakterie z rodzaju Pectobacterium, co prowadzi do całkowitego ich rozpadu.
Fusarium
Grzyby z rodzaju Fusarium są sprawcami kolejnej choroby powodującej duże straty nie tylko w przechowywanym plonie, ale także wiosną w okresie wschodów. Na zainfekowanej bulwie tworzą się ciemne plamy, następnie skórka marszczy się i powstają koncentryczne pierścienie. W miejscu infekcji na powierzchni bulwy występują różnej barwy poduszeczki grzybni. Barwa zainfekowanego miąższu zmienia się od jasnej do czekoladowo-brązowej lub brunatnej. Miąższ pęka i tworzą się komory, których ściany pokryte są watowatą grzybnią. Postępujący proces gnilny stopniowo opanowuje całą bulwę, która wysycha, marszczy się, ulega mumifikacji i staje się bardzo lekka. Całkowicie zmumifikowana bulwa wyglądem przypomina wysuszoną śliwkę.
Mokra zgnilizna
Bakterie z rodzaju Pectobacterium, Dickeya i Pseudomonas są sprawcami mokrej zgnilizny bulw ziemniaka. Proces gnilny zaczyna się zwykle od przetchlinek. W miejscu infekcji tworzy się początkowo niewielkie zagłębienie, które wypełnione jest śluzowatą, rozkładającą się tkanką barwy kremowej. Procesowi rozkładu towarzyszy bardzo nieprzyjemny zapach. Zainfekowane bulwy ciemnieją, a procesowi gnilnemu ulegają wszystkie tkanki oprócz skórki.
Rozwojowi mokrej zgnilizny bulw sprzyja wysoka temperatura i wilgotność w okresie przechowywania, zbiór bulw niedojrzałych, duża liczba uszkodzeń mechanicznych powstałych podczas zbioru, transportu i sortowania oraz niewłaściwe przygotowanie zebranego plonu do długotrwałego przechowywania.
Zgnilizny mieszane
Jednak przyczyną największych strat w okresie przechowywania są zgnilizny mieszane, których sprawcami są zarówno grzyby z rodzaju Fusarium, bakterie sprawcy mokrej zgnilizny, jak i sprawca zarazy ziemniaka. Choroba powstaje na skutek wtórnego infekowania bulw zaatakowanych już przez innego sprawcę. Proces gnilny wywołany rozwojem dwóch lub trzech sprawców jednocześnie jest gwałtowniejszy, a straty są wielokrotnie wyższe. Tak, jak w przypadku wcześniejszych chorób, rozwojowi infekcji sprzyjają błędy i zaniedbania popełnione w okresie zbioru, transportu, przygotowywania plonu do okresu przechowywania oraz niewłaściwe warunki przechowywania.
Choroby skórki ziemniaka
Sprawcami strat, głównie w jakości bulw, są choroby skórki (parch srebrzysty, antraknoza ziemniaka), które rozwijając się podczas przechowywania. Wpływają one niekorzystnie na proces wysmażania frytek i chipsów.
Antraknozę ziemniaka wywołuje grzyb Colletotrichum coccodes. Na powierzchni skórki tworzą się uszkodzenia srebrzystej barwy, charakteryzujące się występowaniem czarnych mikrosklerocjów. Uszkodzenia te są słabo odgraniczone od zdrowej tkanki w odróżnieniu od parcha srebrzystego, gdzie nekrozy są wyraźnie odgraniczone.
Bulwy z silnymi objawami tracą turgor, stają się gumowate, pomarszczone i nie nadają się na sadzeniaki, gdyż rozwijające się kiełki są słabe i nitkowate. Objawem charakterystycznym są tu odcinki stolonów o długości 40−45 mm, które nie oddzielają się od bulwy i na których widać czarne mikrosklerocja.
Sprawcą parcha srebrzystego jest grzyb Helminthosporium solani. Na powierzchni skórki tworzą się nieregularne plamy barwy początkowo beżowej lub jasnobrunatnej. Skórka w obrębie plamy rozwarstwia się, tworząc puste przestrzenie, które po wypełnieniu się powietrzem nadają plamom charakterystyczny srebrzysty połysk. W warunkach wysokiej wilgotności, na porażonej skórce bulwy powstaje brunatnoczarny nalot, który tworzą trzonki i zarodniki konidialne. Szkodliwość choroby polega na obniżeniu jakości chipsów, co jest związane z trudnością złuszczania się naskórka z bulw silnie porażonych parchem srebrzystym. W efekcie powoduje to ich ciemnienie i gorzkawy smak. Dodatkowo, silnie porażone parchem sadzeniaki słabiej kiełkują.
Można zapobiegać, nie da się wyleczyć…
Do podstawowych sposobów zwalczania chorób przechowalniczych zaliczyć możemy właściwie wykonane zabiegi agrotechniczne (zdrowy sadzeniak, obsypywanie i formowanie redlin, selekcja negatywna) w okresie sadzenia i wschodów, ochronę chemiczną przed agrofagami oraz przygotowanie plantacji do zbioru i zbiór w odpowiednich warunkach. Kolejnym elementem jest odpowiednie postępowanie z zebranym plonem przed jego przygotowaniem do długotrwałego przechowywania.
dr inż. Jerzy Osowski
Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka, IHAR − PIB Radzików
